معرفی صحراها و بیابان‌های ایران

کویر، صحرا و بیابان، سه واژه‌ای که همیشه به جای هم به کار برده‌‌ایم بدون آن ‌که تفاوت آن‌ها را باهم بدانیم. در واقع، هرجا زمین بی‌آب‌ و علف و خشکی می‌بینیم، به آن بیابان می‌گوییم و گاهی اوقات نیز از واژه کویر یا حتی صحرا برای آن استفاده می‌کنیم، اما باید بدانیم که این سه باهم متفاوتند. در واقع تفاوت کویر و بیابان با توجه به اقلیم آب‌وهوایی، نوع خاک، پوشش گیاهی، میزان بارش و ... از هم مشخص می‌گردد. قبل از این‌که بخواهیم صحراها و بیابان‌های ایران را معرفی کنیم، ابتدا باید تفاوت سه منطقه کویر، صحرا و بیابان را بشناسیم تا بتوانیم آن‌ها را از هم تشخیص دهیم.

بیابان‌ چیست؟

بیابان‌، یک واژه پر از ابهام است که هیچ تعریف دقیقی برای آن وجود ندارد. اگر نگاهی به فرهنگ‌های مختلف و کشورهای دیگر دنیا بیندازیم خواهیم دید که این واژه در هر یک از کشورها معنای خاص خود را دارد. به عنوان مثال، فرانسوی‌ها از بیابان تصویر خاصی دارند. آن‌ها به مناطقی که پر از تپه‌های ماسه‌ای باشد و شترها و ساربان‌ها از میان آن عبور کنند، بیابان می‌گویند و آمریکایی‌های نیز صخره‌های بلند و تیز با گیاهان گوشتی را به عنوان بیابان می‌شناسند. این واژه در علوم مختلف نیز معنای و مفهوم خاص خود را دارد. اقلیم‌شناسان به مناطقی که میزان بارش سالانه آن کمتر از 500 میلی‌متر باشد، بیابان می‌گویند. ممکن است حتی چند سال پیاپی باران نبارد یا تنها چند روز از سال بارانی باشد. در هر حال اگر باران به گونه‌ای نباشد که در داخل خاک نفوذ کند، به آن منطقه بیابان گفته می‍‌شود. از دیدگاه گیاه‌شناسی، به زمین‌هایی که به دلیل خشکی هیچ پوشش گیاهی ندارند و یا پوشش گیاهی فقیری دارند، بیابان‌ می‌گویند. اکولوژیست‌ها نیز بیابان را منطقه‌ای می‌دانند که در آن فعالیت‌های بیولوژیک، از انسان گرفته تا حیوان و گیاه، کم باشد.
در کل می‌توان گفت، به مکان‌های خشکی که میزان تبخیر آن بیشتر از میزان بارش سالانه باشد، بیابان گفته می‌شود. بیابان‌ها خاک بسیار مغذی دارند که اگر آب به آن برسد به زمین‌هایی بسیار حاصل‌خیز تبدیل می‌شوند. جالب است بدانید که بیش از یک پنجم خشکی‌های دنیا را بیابان‌ها تشکیل داده‌اند که بخشی از آن نیز در ایران قرار دارد. بیابان لوت، بزرگ‌ترین بیابان ایران است که بخش‌هایی از استان‌های مختلف کشورمان را در برگرفته است. ایران دو بیابان دیگر نیز دارد که با نام‌های میرجاوه و لوتک شناخته‌ می‌شوند و در استان سیستان و بلوچستان قرار دارند.
تصور دیگری که در مورد بیابان‌ها وجود دارد این است که این مناطق بسیار گرم و سوزان هستند، در صورتی که این‌طور نیست. بیابان‌ها بر اساس ویژگی‌هایی که دارند به 4 دسته گرم و خشک، نیمه‌خشک، ساحلی و سرد تقسیم می‌شوند. بیابان‌های ایران گرم و خشک هستند، اما بیابان گابی (Gobi) یکی از بیابان‌های آسیاست که آب‌وهوای آن همیشه سرد است. این بیابان در جنوب مغولستان و بخش شمال غربی چین قرار دارد.

صحرا چیست؟

صحرا نیز مانند بیابان در فرهنگ‌های مختلف معانی متفاوتی دارد. اعراب بیابان و صحرا را یکی می‌دانند و تفاوتی بین آن‌ها قائل نمی‌شوند، اما در ایران قضیه کمی فرق دارد. مردم برخی از استان‌ها و شهرهای ایران، مانند اعراب این دو مکان را یکی دانسته و واژه صحرا را به مناطق بیابانی اطلاق می‌کنند، اما افرادی هم هستند که صحرا را مکان‌هایی بسیار خوش‌آب‌وهوا می‌دانند که حتی چراگاه‍‌هایی برای گوسفندان دارد. اگر بخواهیم به دید عموم نگاه کنیم باید صحراها را همان بیابان‌هان ایران در نظر بگیریم.

کویر چیست؟

کویرها در واقع نقاطی خاص از بیابان‌ها هستند که به دلیل نوع خاک، آب‌وهوا، پوشش گیاهی و ... از بیابان‌ها جدا می‌شوند. برخی از زمین‌شناسان معتقدند، کویرها در ابتدا دریا یا دریاچه بوده‌اند که آب آن‌ها در اثر گرمای زیاد خشک شده و تنها نمک‌زار و شن‌زاری از آن باقی مانده است. گیاهانی که در کویر رشد می‌کنند از دسته گیاهای شورپسند هستند که با نمک‌زارهای این ناحیه مشکلی ندارند. کویرها بی‌آب نیستند، بلکه گاهی اوقات سطح آب آن‌ها به میزان بسیار بالایی نیز می‌رسد. مناطق کویری روزهایی گرم دارند تا جایی که دمای هوای این مناطق در فصل‌های گرم سال به بیش از 50 درجه نیز می‌رسد. در مقابل شب‌های کویر حتی تابستان‌های آن نیز بسیار سرد است و اتراق در آن نیاز به لباس گرم و تجهیزات دارد.
کویرها به دلیل تپه‌های ماسه‌ای، پستی‌بلندی‌ها و تصاویر زیبایی که از تابش نور خوشید بر روی شن‌زارها ایجاد شده است، مورد استقبال بسیاری از طبیعت‌دوستان قرار گرفته و سالانه، خصوصا در فصل پاییز، گردشگران زیادی را به سمت خود می‌کشانند. از جمله کویرهای پرطرفدار ایران می‌توان به کویر مصر، کویر ورزنه، کویر مرنجاب، کویر کاراکال، کویر ابوزیدآباد، کویر حلوان، کویر شهداد، کویر ریگان و کویر ریگ جن اشاره کرد.

دشت لوت

دشت لوت، یکی از بیابان‌های ایران و بزرگ‌ترین آن‌هاست که حدود 10 درصد از مساحت کشور را در برگرفته و بخش‌هایی از سه استان سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی را شامل می‌شود. بیابان لوت آب‌وهوایی فراگرم و خشک دارد تا جایی که بخش‌هایی از آن با عنوان گرم‌ترین نقطه زمین شناخته می‌شود.
کلوت‌ها، ارگ یلان، هامادا، نبکاها، رودخانه شور، منطقه گندم بریان و شورگز هامون، بخش‌های مختلف دشت لوت هستند که در مجموع بیابان وسیع لوت را تشکیل داده‌اند. بیابان لوت، تنها یک منطقه زیبا نیست، بلکه از لحاظ زمین‌شناسی نیز دارای اهمیت بسیاری بوده و تحقیقات گسترده‌ای بر روی آن انجام می‌شود. در واقع این بیابان را می‌توان یکی از شگفت‌انگیزترین بیابان‌های دنیا معرفی کرد.

بیابان‌های میرجاوه و لوتک در استان سیستان و بلوچستان

میرجاوه در واقع نام شهری در سیستان و بلوچستان است که در بخش شرقی استان قرار دارد. آب‌وهوای خشک این ناحیه و میزان بارندگی کم آن باعث شده است تا نام بیابان به آن اطلاق گردد. البته ذکر این نکته ضروری است که آب‌وهوای بخش‌های مختلف این شهر باهم متفاوت است. بخش لادیز از جمله خوش‌آب‌وهواترین مناطق میرجاوه است که به دلیل قرار داشتن در دامنه کوه تفتان، هوایی بسیار مطبوع و خنک دارد. محصولات کشاورزی این شهرستان نیز از طریق دو رودخانه لادیز و تمین آبیاری می‌شوند.
لوتک، روستایی در استان سیستان و بلوچستان است که در 31 کیلومتری جنوب شرقی زابل قرار داشته و از توابع شهرستان هامون محسوب می‌شود. این روستا نیز مانند دیگر مناطق بیابان‌های ایران، آب‌وهوایی گرم و خشک دارد، اما پوشش گیاهی خوبی داشته و آباد است.

در این بخش با سه مفهوم کویر، بیابان و صحرا آشنا شده و اطلاعاتی در مورد بیابان‌های ایران به دست آوردیم. همان‌طور که گفتیم، دشت لوت بزرگ‌ترین بیابان ایران است که جاذبه‌های دیدنی و شگفتی‌های متعددی را درخود جای داده است که پیشنهاد می‌کنیم بازدید از آن را از دست ندهید. البته این نکته را به یاد داشته باشید که بیابان لوت چندین سال متوالی به عنوان گرم‌ترین نقطه زمین شناخته شده است. بنابراین، اگر قصد سفر به این بیابان ایران را دارید، حتما فصل زمستان را برای این کار انتخاب کنید. برای اطلاع از تورهای گردشگری کویر لوت می‌توانید به صفحات دیگر سایت مراجعه نمایید یا با شماره 02175097700 تماس گرفته و سوالات خود را از کارشناسان کایت بپرسید.