گلاب گیری کاشان | کامل‌ترین راهنمای سفر به کاشان برای مراسم گلاب گیری

چند سالی است که سنت گلاب گیری در کاشان به یکی از دلایل سفر به این شهر و از عوامل جذب گردشگر تبدیل شده است، هرچند که این سنت قدمتی طولانی دارد، فصل بهار که می‌شود بوی گل سراسر کاشان و شهرهای اطرافش را در بر می‌گیرد و به هر جایی از این منطقه که بروید، با گل و گلاب و وسایل گلاب گیری روبرو می‌شوید. در این مقاله قصد داریم شما را با مراحل مختلف گلاب گیری و هر آنچه برای شرکت در این مراسم نیاز است آشنا کرده و نکات مربوط به آن را بیان کنیم، اگر قصد دارید به کاشان رفته و آئین گلاب گیری را از نزدیک ببینید یا به سنت‌های اصیل ایرانی علاقه دارید ما را تا انتهای مقاله همراهی کنید.

تاریخچه‌ی گلاب گیری

گلابِ اصل از گل محمدی گرفته می‌شود، قدمت کاشت این گل در ایران به حدود 7 هزار سال پیش برمی‌گردد و محمدی از گل‌های بومی و قدیمیِ کشورمان محسوب می‌شود. از گذشته‌های دور گل محمدی در استان فارس کشت می‌شد، به مرور زمان این گل به سایر نقاط ایران از جمله کاشان رسید و به مهم‌ترین محصول این منطقه تبدیل گشت. از حدود 1000 سال پیش تهیه‌ی گلاب از گل محمدی در ایران رواج پیدا کرد و این محصول به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران و کاشان شناخته شد، تا حدی که فرآیند گلاب گیری، به یک مراسم آئینی تبدیل و دلیلی برای سرازیر شدن گردشگران به کاشان از سراسر ایران و حتی جهان شد. در گذشته تولید گلاب به شکل سنتی بود اما اکنون با پیشرفت تکنولوژی از روش‌های نوینی برای تهیه‌ی گلاب استفاده می‌شود، هرچند هنوز هم در بیشتر نقاط کاشان به شیوه‌ سنتی گلاب می‌گیرند.

مهم‌ترین شهرهای محل برگزاری گلاب گیری

همانطور که گفته شد تاریخچه‌ی تولید گلاب به استان فارس برمی‌گردد اما امروزه مهم‌ترین قطب تولید این محصول در ایران، کاشان و شهرهای اطراف آن از جمله نیاسر، قمصر، مشهد اردهال و روستاهایی همچون جوشقان قالی، برزک، آذران، وَن، خاوه، سار، وادقان، ویدوج، مرق، قالهر و کامو هستند که سالانه بیش از چند هزار تُن گلاب را تولید و به نقاط دیگر ایران و سایر کشورهای جهان صادر می‌کنند، اهالی این مناطق از مراسم گلاب گیری با عنوان عید گلاب یاد کرده و آن را با جشن و شادی برگزار می‌نمایند، در این میان گلابی که در ون و وادقان تولید می‌شود نسبت به گلاب سایر شهرها کیفیت بالاتری دارد. در میان این شهرها قمصر از همه معروف‌تر و فاصله‌ی آن تا کاشان حدود 40 کیلومتر است، نیاسر 35 و مشهد اردهال 40 کیلومتر با کاشان فاصله دارند. باغ‌های داخل و مزارع اطراف این شهرها در فصل بهار مملو از گل محمدی می‌شوند، عطر گل همه جا را پر می‌کند و در نیمه‌های اردیبهشت کار گلاب گیری آغاز می‌گردد. گل‌هایی که در پای کوه و زمین‌های خشک‌تر می‌رویند نسبت به گل‌هایی که در نقاط مرتفع کشت می‌شوند، کیفیت پایین‌تری دارند، به همین ترتیب قیمتشان نیز کمتر خواهد بود. گلاب گیری سبب ایجاد مشاغل مختلف در فصل بهار شده است، شهروندان کاشانی و ساکنان شهرهای اطراف در این فصل بیشتر درگیر گل و گلاب هستند و حتی در حیاط خانه‌هایشان نیز به کار گلاب گیری مشغولند.

فصل گلاب گیریِ کاشان

زمان گلاب گیری در شهرهای مختلف بسته به آب و هوای آن شهر متفاوت است، اما به طور کلی این فرآیند می‌تواند از اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد به طول بینجامد. کاشان از شهرهای دیگر گرم‌تر است به همین دلیل گل‌های محمدی در آن زودتر و در اوایل اردیبهشت شکوفا می‌شوند، اما هوای شهرهای دیگر مثل نیاسر و برزک که در ارتفاع هستند سردتر است و ممکن است شکوفا شدن گل‌ها تا اواسط اردیبهشت نیز طول بکشد. بهترین زمان برای سفر به کاشان و شرکت در مراسم گلاب گیری، 15 اردیبهشت تا 15 خرداد است، در این زمان تمام شهر را بوی گل محمدی پر کرده و همه جا رنگ سبز و صورتی به چشم می‌خورد.

مراحل گلاب گیریِ کاشان

با آغاز فصل شکوفاییِ گل‌های محمدی در کاشان، این گل‌ها دسته دسته چیده می‌شوند، بهترین زمان برای چیدن گل‌ها ساعات ابتدایی روز و قبل از تابش مستقیم خورشید است، چرا که نور زیاد خورشید سبب پژمرده شدن گل‌ها و پایین آمدن کیفیت گلاب حاصل از آن‌ها می‌شود. گل‌ها را پس از چیدن شسته و در دیگ‌های بزرگ مسی که ظرفیت حدود 50 کیلوگرم گل را دارند می‌ریزند، سپس به ازای هر یک کیلوگرم گل محمدی، یک لیتر آب به دیگ اضافه می‌کنند، بعد در دیگ‌ها را با مخلوط تفاله‌ی گل و آرد نان محکم می‌کنند تا از اتلاف بخار داخل دیگ جلوگیری شود. از هر دیگ لوله‌ای خارج شده که به دیگی دیگر می‌رسد، بخار حاصل از جوشیدن گل در داخل آب از طریق این لوله‌ها وارد دیگ بعدی می‌شود. این‌ لوله‌ها در میانه‌ی راه از محفظه‌ای با آب سرد عبور می‌کنند، بخار موجود در لوله به دلیل همنشینی با آب سرد به مایع تبدیل شده و با روش تقطیر گلاب حاصل می‌شود. اگر این فرآیندِ تقطیر دوباره انجام گیرد گلاب دو آتشه و از تقطیر گلاب دو آتشه، گلابی خالص و کمیاب به دست می‌آید. فرآیند تقطیر بین 5 تا 7 ساعت طول می‌کشد، البته امروزه کارخانه‌های بسیاری هستند که با روش‌های جدید به تولید گلاب می‌پردازند، اما این روش سنتی همچنان در کاشان انجام گرفته و طرفداران فراوانی دارد، افرادی که از مناطق دور و نزدیک برای شرکت در مراسم گلاب گیری خود را به کاشان رسانده‌اند تا از عطر گل و چشیدن طعم گلاب ناب، سرمست شوند. امروزه با اینکه خیلی از آدابی که در قدیم در هنگام گلاب گیری انجام می‌شده همچون حمل کردن گل‌ها روی شتر از مزرعه تا محل گلاب گیری، از بین رفته، اما همچنان این مراسم با جشن و شادی همراه است و شرکت کنندگان از عطر گل، طعم گلاب، جشن و شادی به صورت همزمان لذت می‌برند. آئین گلاب گیریِ کاشان از سال 89 در فهرست میراث معنوی و آثار ملی ایران قرار گرفته و مسئولان در تلاشند تا آن را در لیست میراث ناملموس یونسکو نیز به ثبت برسانند.

انواع گلاب کاشان

گلاب‌ها بسته به کاربردشان به دو دسته تقسیم می‌شوند: گلاب خوراکی و گلاب دارویی، این دو با هم متفاوت هستند و نباید به جای یکدیگر استفاده شوند. گلابی که در خانه‌ها استفاده می‌شود گلاب سبک است که با یک بار انجام دادن فرآیند تقطیر به دست می‌آید، هر چه نسبت گل محمدی به آب بیشتر باشد، گلاب غلظت و کیفیت بالاتری خواهد داشت، اگر فرآیند تقطیر دوباره صورت گیرد، گلاب به دست آمده گلابی غلیظ‌تر است به نام گلاب دو آتشه و اگر بار دیگر این فرآیند تکرار شود، گلابی بسیار خالص با عنوان گلاب 3 آتشه تولید می‌شود، این گلاب به صورت سفارشی و در مقدار محدود تولید می‌شود و مصارف خاصی دارد. اگر گل محمدی را به جای آب با گلاب بجوشانند، ماده‌ای با نام گلاب سنگین یا ممتاز تولید می‌گردد که بسیار غلیظ و تلخ است و در موارد بخصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورتی که فرآیند گلاب گیری را بر روی تفاله‌های گل انجام دهند، گلابی رقیق‌تر با عطر کمتر تولید می‌شود، تولید این گلاب زیاد نیست و به جهت صرفه‌ی اقتصادی تهیه می‌شود. از دیگر محصولاتی که از گل محمدی به دست می‌آیند می‌توان شربت گل، روغن گل، مایع گلاب، غنچه‌ی خشک، گلبرگ خشک، اسانس گل محمدی و عنبر گل محمدی را نام برد، عنبر گل محمدی مایعی است به رنگ سیاه که در پایان فرآیند تقطیر در تهِ دیگ باقی مانده و برای درمان گرفتگی عضله و درد استخوان بسیار مفید است.از جمله مصارف دارویی گل و گلاب می‌توان به تقویت اعصاب، درمان درد و سوزش گلو، اثر مثبت بر گوارش، درمان سر درد، درمان دردهای روماتیسمی و کاهش ناراحتی قلبی اشاره کرد، ضمن اینکه این مواد در صنایع بهداشتی، عطر سازی و... نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چگونه به کاشان برویم؟

اگر برای رفتن به کاشان از تورهای این شهر استفاده کنید که بسیار راحت هستید و به آسانی به مکان مراسم گلاب گیری خواهید رسید، اما اگر خودتان بخواهید به این شهر بروید چند روش پیش روی شماست: شما می‌توانید با هواپیما به کاشان بروید، فرودگاه این شهر در کیلومترِ 12 جاده‌ی قدیم نطنز کاشان واقع شده و هم اکنون از دو شهر تهران و مشهد پرواز دارد. روش بعد استفاده از قطار است، با قطار می‌توان از شهرهای تهران، مشهد، یزد، شیراز، بندر عباس و اصفهان به کاشان یا برعکس سفر کرد، ایستگاه راه آهن کاشان در بلوار ملاصدرای این شهر واقع شده است. با اتوبوس از تمام شهرهای ایران می‌شود به کاشان رفت، ترمینال مسافربریِ کاشان در میدان زجاجیِ این شهر قرار گرفته است. اما متداول‌ترین روش سفر به کاشان استفاده از خودروی شخصی است، اگر بخواهید از تهران به کاشان بروید باید ابتدا به قم رفته وارد اتوبان قم کاشان شده و راه خود را در این مسیر ادامه دهید تا به کاشان برسید.

در این مقاله شما را با گلاب گیری و هر چیزی که به آن ارتباط دارد آشنا کردیم، این سنت خوش رنگ و بو طرفداران بسیاری دارد که در فصل گلاب گیری خود را به کاشان می‌رسانند. اگر تصمیم داشتید به کاشان سفر کرده و در این مراسم شرکت کنید می‌توانید وارد قسمت کاشان در سایت ما شده و با استفاده از تورهایِ کاشانِ کایت، سفری جذاب به این خطه را تجربه نمایید.