قنات قصبه گناباد | معرفی قنات قصبه، آدرس و تصاویر

قنات‌ها سازه‌های آبی مهمی هستند که انسان‌ها در روزگار گذشته و حتی امروز با کمک آن‌ها به مقابله با کم آبی می‌روند، قنات‌های زیادی در کشورهای مختلف دنیا وجود دارد، اما قنات‌های ایرانی سرامد تمام کاریزهای جهان هستند. این شهرت به خاطر ساختار پیچیده و نبوغ مقنی‌هایی بوده که مهندسی آب می‌دانستند و با ساخت کاریزهایی فوق العاده، شاهکارهای بی بدیلی خلق کرده‌اند. در این مقاله قصد داریم به سراغ قدیمی‌ترین قنات جهان یعنی قنات قصبه‌ی گناباد برویم، قناتی که طول و عمق آن از تمام کاریزهای دنیا بیشتر است، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.

قنات قصبه‌ی گناباد

قنات قصبه‌ی گناباد قدیمی‌ترین کاریز جهان است که در شهرستان گناباد استان خراسان رضوی قرار دارد. این قنات طولانی‌ترین و عمیق‌ترین قنات دنیا نیز هست و همین ویژگی‌ها سبب شده که منحصربفرد و خاص باشد و در زمره‌ی مهم‌ترین جاذبه‌های استان خراسان رضوی قرار بگیرد. قنات قصبه در سال 2016 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت، نکته‌ی جالب در مورد این قنات این است که قدمت، طول و عمق زیاد کاریز قصبه، باعث توجه سازمان جهانی یونسکو به سایر قنات‌های ایران و نتیجتا ثبت 11 قنات ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو شد. قنات قصبه رمز و رازهای بسیاری را در خود پنهان کرده از چگونگی ساخت آن گرفته تا دالان‌های پیچ در پیچ و آبرسانی مداومش. برخی عقیده دارند ساخت این کاریز آن هم بیش از 2500 سال پیش نمی‌تواند کار انسان‌ها باشد و موجودات فرازمینی این قنات را ساخته‌اند. نخستین جشن ملی قنات‌های ایرانی در سال 1395 در قنات قصبه‌ی گناباد به عنوان بانی ثبت تمام قنات‌های ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو و به خاطر قدمت زیاد آن، برگزار شد. گناباد از شهرهای بسیار قدیمی ایران است و جاذبه‌های تاریخی فراوانی را در خود جای داده که بازدید از آن‌ها در کنار قنات قصبه، خالی از لطف نخواهد بود، تعدادی از این جاذبه‌ها عبارتند از: مسجد جامع حاج عبدالله نوقاب، مسجد جامع گناباد، روستای تاریخی ریاب و مدرسه‌ی نجومیه (موزه‌ی مردم شناسی گناباد). با مطالعه‌ی مطلب قنات بلده‌ی فردوس با این قنات که در یکی از شهرهای نزدیک گناباد یعنی شهر فردوس قرار دارد آشنا شوید.

تاریخچه‌ی قنات قصبه‌ی گناباد

قنات قصبه‌ی گناباد قدیمی‌ترین قنات جهان است، بیشتر محققان، دوره‌ی هخامنشی را زمان ساخت قنات قصبه می‌دانند، به احتمال بسیار این قنات بعد از یکی از بزرگ‌ترین جنگ‌های ایران یعنی جنگ 12 رخ در زمان کیخسرو ساخته شده است. اما عده‌ای هم باور دارند که ساخت قنات قصبه حتی به قبل از سلسله‌ی هخامنشی برمی‌گردد، یعنی چیزی حدود 2700 سال قبل، به هر حال چیزی که در آن شکی نیست این است که عنوان قدیمی‌ترین کاریز جهان تنها به قنات قصبه‌ی گناباد می‌رسد و بس! شواهد نشان می‌دهد که بخش‌های مختلف کاریز قصبه بارها دچار ریزش شده تا جایی که اهالی منطقه تصمیم گرفتند قنات را به دو شاخه‌ی اصلی تقسیم کنند تا حجم آب در این دو شاخه پخش و از شدت آن کاسته شود تا دیگر قنات ریزش پیدا نکند. امروزه قسمت‌هایی از قنات قصبه‌ی گناباد متروک شده اما هنوز هم بخش عمده‌ی از آن به فعالیت سال‌های دور خود ادامه می‌دهد. در حال حاضر حدود 500 متر از قنات قصبه ایمن سازی و برای بازدید عموم آماده شده، اما این کاریز همچنان ظرفیت‌های بسیاری برای جذب و پذیرش گردشگران بیشتری را از تمام نقاط دنیا دارد.

نامگذاری قنات قصبه‌ی گناباد

در طول سالیان دراز نام‌های متعددی بر روی شهر گناباد و قنات آن نهاده شده و این کاریز در دوره‌های مختلف با اسم‌های گوناگونی خوانده می‌شده است. قصبه یعنی یک آبادی بزرگ که از چند دِه کوچک تشکیل شده است، در قدیم خانه‌های گناباد سقف گنبدی داشتند، گَنابِد جمع گنبد است که با گذشت زمان به گناباد تبدیل شده، این معنی اسم امروزی این شهر است. اما این شهر نام‌های دیگری هم داشته: مثلا به آن "کُن آباد" می‌گفتند، قدیمی‌ها معتقد بودند قنات قصبه به دست دیوها ساخته شده برای همین به این شهر و قنات آن کن آباد می‌گفتند، کُن یعنی دیو، برخی هم این شهر و قنات را "جن آباد" می‌نامیدند چرا که اعتقاد داشتند قنات قصبه به وسیله‌ی جن‌ها ساخته شده است. مدتی گناباد را "گیوآباد" می‌گفتند، زیرا گیو و گودرز در زمان جنگ 12 رخ در این شهر زندگی می‌کردند. برخی گناباد را "گناه آباد" می‌دانستند، این نام در زمان پادشاهی کیخسرو بر روی شهر گذاشته شد، در زمان او در جنگ 12 رخ، یکی از قهرمان‌های اهل توران به نام "پیران ویسه" کشته شد، مرگ او کیخسرو را بسیار ناراحت کرد. تا جایی که تصمیم گرفت به عنوان کفاره‌ی این گناه چند کاریز را در مناطق اطراف احداث کند که قنات قصبه یکی از آن‌هاست، او این کار را انجام داد و نام شهر و قنات را "گناه آباد" گذاشت.

ویژگی‌های قنات قصبه‌ی گناباد

قنات قصبه‌ی گناباد علاوه بر ویژگی‌های قدمت، طول و عمق زیاد که در قسمت‌های قبل گفته شد دارای مشخصه‌های دیگری هم می‌باشد، این قنات دارای 2 شاخه‌ی اصلی و 6 شاخه‌ی فرعی است، قنات بیش از 33 کیلومتر طول دارد، تعداد میله‌های چاه آن 472 حلقه است و میزان دبی آن بالغ بر 130 لیتر در ثانیه می‌باشد. مادرچاه قنات قصبه در کوهپایه‌های شمالی سیاهکوه واقع شده، این مادرچاه 300 متر عمق دارد. در درون قنات قصبه‌ی گناباد 2 وسیله‌ی بسیار ارزشمند وجود دارد که ابزار کار کشاورزان در قدیم بوده است. یکی از این ابزار ساعت آبی است، این ساعت در عین سادگی یکی از دقیق‌ترین ساعت‌های آبی جهان است که می‌تواند با دقتِ ساعت‌های امروزی رقابت کند، در تمام دنیا هیچ ساعت آبی با این دقت، کیفیت و استمرار دیده نشده است. ابزار دیگر چرخ است، چرخ دستگاهی است که با آن خاک داخل چاه را بیرون می‌آورند، چرخ یک دستگاه مدور است که به کمک طناب و نوعی کاسه به نام "دَلو" کار بیرون آوردن خاک را انجام می‌دهد، چرخ‌ها دو نوع یکسره و دوسره دارند.

معماری قنات قصبه‌ی گناباد

قنات قصبه‌ی گناباد معماری بسیار پیچیده و جذابی دارد، به طوری که دانشمندان از سازوکار آن در حیرت مانده‌اند که ایرانی‌ها با چه نبوغ و ذکاوتی بیش از 2500 سال پیش این شاهکار مهندسی آب را به وجود آورده‌اند. قنات قصبه از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است:

مظهر کاریز: مظهر کاریز قسمتی از قنات است که آب قنات از آن خارج می‌شود، مظهر کاریز را آغاز یا دهانه‌ی قنات هم می‌نامند. مظهر امروزی قنات قصبه در جنوب گناباد و در ارتفاع 1100 متری قرار دارد.

پایاب: پایاب سازه‌ای است که دسترسی افراد را به محل گذر آب در قنات راحت می‌کند، پایاب 2 نوع دارد: پایاب عمومی که برای تمام افراد است و پایاب خصوصی که در خانه‌ی افراد قرار دارد.

مادرچاه: مادرچاه عمیق‌ترین میله‌ی چاه در هر رشته قنات است که در دورترین فاصله از مظهر کاریز قرار می‌گیرد، این در حالی است که به اولین چاهی که در قنات حفر می‌شود گمانه می‌گویند. مادرچاه قنات قصبه 300 متر عمق دارد و در دامنه‌ی شمالی سیاهکوه واقع شده است.

ورودی اصلی: ورودی اصلی قنات قصبه درواقع همان مظهر کاریز است که 170 سانتیمتر ارتفاع و 80 سانتیمتر عرض دارد. این ورودی به غال شغال معروف است، جنس خاک آن نرم و ریزشی می‌باشد و بازسازی شده است.

ورودی دوم: ورودی دوم تنها ورودی قنات قصبه است که تا به امروز دست نخورده باقی مانده است، این ورودی به دلیل خشک بودن بهترین جا برای ورود گردشگران به داخل قنات می‌باشد. ورودی دوم یک درب فلزی و تعداد زیادی پله‌ی کوتاه دارد.

ورودی سوم: روی تابلوهای راهنمای قنات قصبه‌ی گناباد، خبری از ورودی سوم نیست، اما در فاصله‌ی میان مسیر خشک و مسیر سیمانی ورودی دوم، ورودی دیگری قرار دارد که گردشگران را به عمق 300 متری قنات می‌برد.

آب و هوا و بهترین زمان سفر به قنات قصبه‌ی گناباد

قنات قصبه در شهر گناباد و در منطقه‌ای خشک و کویری قرار گرفته است، این منطقه تابستان‌های بسیار گرم و زمستان‌های بسیار سرد دارد و اختلاف دمای شب و روز در آن خیلی زیاد است. به همین دلیل سفر به گناباد را در تابستان به دلیل گرمای آزاردهنده و در زمستان به خاطر سرمای بیش از اندازه پیشنهاد نمی‌کنیم. بهترین زمان برای سفر به قنات قصبه، نیمه‌ی اول پاییز و تمام بهار است، در این زمان‎‌ها هوا معتدل و دلپذیر است و قنات هم آب زیادی دارد. البته از آنجا که بسیاری از گردشگران فصل بهار خصوصا تعطیلات نوروز را برای بازدید از قنات قصبه انتخاب می‌کنند، در این زمان فضای قنات خیلی شلوغ است، پس اگر می‌خواهید در سکوت و آرامش از کاریز و زیبایی‌هایش لذت ببرید، بهتر است انتخابتان فصل پاییز باشد.

چگونگی دسترسی به قنات قصبه‌ی گناباد

برای رفتن به قنات قصبه‌ی گناباد، باید ابتدا خود را به شهر گناباد برسانید، برای این کار چند روش پیش روی شماست: اول استفاده از سفر هوایی است، فرودگاه گناباد هنوز راه اندازی نشده و نزدیک‌ترین فرودگاه به این شهر، فرودگاه بیرجند می‌باشد، از این فرودگاه می‌توانید با تاکسی به گناباد بروید. اگر به سفر ریلی علاقه دارید می‌توانید در ایستگاه راه آهن بجستان که نزدیک‌ترین ایستگاه به گناباد است از قطار پیاده شده و با اتوبوس یا تاکسی خود را به گناباد برسانید. گناباد ترمینال اتوبوسرانی دارد و از هر شهری که بخواهید می‌توانید با اتوبوس به گناباد بروید. اگر تمایل دارید با خودروی شخصی به گناباد بروید باید بدانید که مسیری بیش از 900 کیلومتر را در پیش دارید، در هر جای ایران که باشید می‌توانید از طریق جاده‌های مشخص به گناباد برسید، جاده‌ی مشهد ترتبت حیدریه از سمت شمال، جاده‌ی طبس فردوس از سمت جنوب، جاده‌ی بجستان گناباد از سمت غرب و جاده‌ی بیرجند قائن از سمت شرق شما را به گناباد می‌رساند. برای رفتن به قنات قصبه از گناباد باید میدان حمزه را پیدا کرده و وارد بلوار ملامظفر شوید، مسیر فرعی کنار گورستان آقاسیدحسن شما را به مظهر قنات قصبه می‌رساند. اگر مسیر بلوار را ادامه دهید قبل از رسیدن به شهرک امام رضا خیابان قنات را می‌بینید وارد آن شده و به سمت پارکینگ قنات بروید.

آدرس: استان خراسان رضوی، 3 کیلومتری جنوب گناباد، انتهای خیابان ناصرخسرو، بهار3، قنات قصبه‌ی گناباد

اقامت در نزدیکی قنات قصبه‌ی گناباد

اگر تصمیم داشتید شب را در نزدیکی قنات قصبه اقامت کنید می‌توانید از اقامتگاه‌های نزدیک قنات یا هتل‌ها و مهمانسراهای گناباد استفاده نمایید. از میان این اقامتگاه‌ها می‌توان به هتل کوثر، هتل پاسارگاد، اقامتگاه بومگردی عمو حسن، اقامتگاه بومگردی قصبه‌ی گناباد، مهمانسرای بیدخت، اقامتگاه بومگردی ریو و بسیاری اقامتگاه‌های دیگر اشاره کرد.

نکات مهم بازدید از قنات قصبه‌ی گناباد

خوب است که در هنگام بازدید از قنات قصبه‌ی گناباد به نکات زیر دقت کنید:

• بهتر است که قبل از غروب آفتاب را برای بازدید از قصبه‌ی گناباد در نظر بگیرید
• مسیر دسترسی به قنات قصبه و دالان‌های داخلی آن سخت و پیچیده است و برای کودکان، افراد مسن و ناتوان مناسب نمی‌باشد
• در هنگام بازدید از قنات قصبه کفش راحت و لباس مناسب بپوشید
• آب آشامیدنی خنک و خوراکی به همراه داشته باشید
• از سر و صدای زیاد و حرکات شدید در داخل قنات بپرهیزید، این کارها ممکن است باعث ریزش دیواره‌های قنات شود
• چراغ قوه، کرم ضد آفتاب، کلاه و عینک آفتابی را از یاد نبرید
• به هیچ عنوان بدون افراد راهنمای مسیر، وارد قنات نشوید
• در داخل قنات خفاش‌هایی زندگی می‌کنند که امکان دارد در طول بازدیدتان، با پرواز ناگهانی آن‌ها غافلگیر شوید
• ساعت بازدید از قنات قصبه هر روز از 9 صبح تا 6 بعد از ظهر است
• قبل از ورود به قنات باید بلیط ورودی تهیه کنید

در این مقاله شما را با قنات قصبه‌ی گناباد در استان خراسان رضوی آشنا کرده در مورد معماری و بخش‌های مختلف آن صحبت نمودیم و شرایط بازدید از این کاریز را بیان کردیم. قنات قصبه‌ی گناباد قدیمی‌ترین، طولانی‌ترین و عمیق‌ترین قنات در تمام جهان است که هر کس باید دست کم یک بار در زندگیش، قسمت‌های مختلف آن را از نزدیک ببیند ،  همچنین با سایت کایت میتوانید با بهترین تیم گردشگری به تورهای داخلی و تور های خارجی بروید و تجربه های جدید کسب کنید ... همچنین میتوانید به صفحه رزرو تور اقساطی مراجعه فرمایید.