خانه‌های تاریخی تبریز | 10 خانه‌ی قدیمی و جذاب در سفر به تبریز

تبریز شهری خوش آب و هوا در شمال غربی ایران است که از طبیعتی فوق العاده برخوردار است و قدمتی طولانی و تاریخی غنی دارد، این شهر در طول دوره‌های گوناگون توسط حکومت‌های مختلف آباد شده، به عنوان پایتخت ایران انتخاب شده، در بعضی زمان‌ها مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته و چندین بار زلزله قسمت‌های مختلف آن را خراب کرده است. در تبریز افراد سرشناس بسیار و ثروتمندان زیادی زندگی می‌کرده‌اند که خانه‌های برخی از آن‌ها هنوز هم باقی مانده و همچون نگینی درخشان در گوشه و کنار این شهر می‌درخشد، خانه‌هایی که انسان‌های زیادی در آن‌ها زندگی کرده و خاطرات و رازهای بیشماری در دل خود دارند. در این مقاله قصد داریم تعدادی از خانه‌های قدیمی و تاریخی تبریز را به شما معرفی کرده و اطلاعاتی در مورد آن‌ها در اختیارتان قرار دهیم، اگر تبریز را به عنوان مقصد سفر بعدی خود انتخاب کرده‌اید یا به تاریخ علاقه دارید ما را تا پایان مقاله همراهی کنید تا با خانه‌های تاریخی‌ این شهر آشنا شده و در سفرتان از آن‌ها دیدن کنید.

خانه‌ی مشروطه (موزه‌ی مشروطه)

یکی از مهم‌ترین خانه‌های قدیمی تبریز، خانه‌ی مشروطه است که در سال 1247 هجری شمسی به دست حاج ولی معمار ساخته شد، صاحب این خانه یکی از تاجران سرشناسِ بازار تبریز به نام حاج مهدی کوزه کنانی بود، که در زمان اوج گرفتن نهضت مشروطه، به مشروطه خواهان پیوست و این خانه را برای فعالیت‌های مشروطه خواهان مانند چاپ و پخش اعلامیه‌های ضد حکومت قاجار و برگزاری جلسات مهم و مخفیانه در اختیار آنان قرار داد. خانه‌ی مشروطه 1300 متر مربع مساحت دارد و از 2 طبقه تشکیل شده است، از قسمت‌های جالب توجه این خانه‌ می‌توان به نورگیر، کلاه فرنگی، غلام گردش، درب‌های منبت کاری شده و... اشاره کرد، اما زیباترین قسمت این خانه پنجره‌های اُرُسیِ قدی و رنگیِ آن است که نور خورشید را به رنگ‌های سبز، سفید و قرمز وارد اتاق می‌کنند. خانه‌ی مشروطه در 21 مهر ماه سال 1354 به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد و در سال 1375 شمسی به موزه‌ی مشروطه تغییر کاربری داد، در این موزه وسایل مشروطه خواهان، اسناد مهم آن‌ها، سلاح کمری ستار خان و... به نمایش در آمده است.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان شهید مطهری، روبروی مسجد جامع، خانه‌ی مشروطه

خانه‌ی حریری (موزه‌ی مطبوعات)

خانه‌ی حریری تبریز در خیابان تربیت از قدیمی‌ترین خیابا‌های این شهر قرار دارد، این خانه نه تنها یکی از مهم‌ترین و زیباترین خانه‌های تبریز است بلکه در سراسر ایران مشابهی ندارد. خانه‌ی حریری متعلق به محمد آقا حریری یکی از اعضای خاندانی سرشناس در تبریز است، او تاجری ثروتمند بود که در زمان انقلاب مشروطه و نیز در جریانات شیخ محمد خیابانی، نقش پررنگی داشت. معماری خانه‌ی حریری تبریز مانند سایر خانه‌های تاریخی این شهر است، اما چیزی که آن را از بقیه‌ی خانه‌ها متمایز می‌کند، تزئینات ساختمان، نقاشی‌های قاجاری، طرح‌های روی دیوارها و رنگ و نقش‌هایی است که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. این خانه از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده، هر دو ساختمان رو به قبله ساخته شده‌اند و داخل آن‌ها نقاشی‌هایی به سبک قجری که الهام گرفته از داستان‌های تاریخی هستند وجود دارد. سراسر دیوارها پوشیده از نقاشی‌های رنگارنگ است و سقف‌ها به طور کامل آینه کاری شده‌اند، درب‌های چوبی، پنجره‌های بزرگ و حیاطی با باغچه‌ی گلکاری شده قسمت‌های دیگر عمارت را تشکیل می‌دهند. اندرونیِ خانه‌ی حریری که در 27 دی ماه سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، به موزه‌ی مطبوعات آذربایجان اختصاص داده شده است.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان تربیت، کوچه‌ی نور هاشمی، پلاک 132، خانه‌ی حریری

خانه‌ی پروین اعتصامی

خانه‌ی پروین اعتصامی در واقع خانه‌ای است که این شاعر پر آوازه در آن زاده شده و تا 7 سالگی در آن زندگی کرده است، پروین اعتصامی معروف‌ترین شاعرِ زنِ ایران است که در تبریز تولد یافت. این خانه متعلق به پدر پروین یعنی یوسف اعتصامی از بزرگان تبریز می‌باشد و در دوره‌ی پهلوی اول ساخته شده است. خانه‌ی پروین 1300 متر مربع مساحت دارد که 900 متر مربع آن مربوط به حیاط خانه و مابقی به عمارت آن تعلق دارد، این خانه دارای 2 طبقه و یک زیر زمین است، حیاط بسیار وسیع، حوض دایره‌ای شکل در وسط حیاط، بهار خواب بزرگ، 3 اتاق کوچک و بزرگ، آب انباری قدیمی، تنور پخت نان، پنجره‎‌های بزرگ چوبی و... بخش‌های مختلف ساختمان را تشکیل می‌دهند، در زیر زمین خانه نیز یک حوضخانه و 5 اتاق گهواره‌‌ای وجود دارد. خانه‌ی پروین اعتصامی در 28 اسفند ماه سال 1385 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت، این خانه هم اکنون در اختیار سازمان ارشاد اسلامی تبریز است و در آن نمایشگاه‌های مختلف هنری، صنایع دستی و... برگزار می‌گردد.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان عباسی، جنب مسجد میر آقا، کوچه‌ی ساوجبلاغی، پلاک 6، خانه‌ی پروین اعتصامی

خانه علوی (موزه‌ی سفال)

خانه‌ی علوی یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی تبریز است که در اواخر دوره‌ی قاجار و اوایل دوره‌ی پهلوی ساخته شده است، این بنا دارای معماری بسیار زیبایی است و از یک طبقه به همراه زیر زمین تشکیل شده است. ورودی عمارت قبلا به صورت هشتی بوده، ولی بر اثر تغییراتی که در آن اعمال شده، هشتی از بین رفته و یک دالان باریک باقی مانده است. حیاط خانه دارای باغچه و درخت است و حوضی 4 گوش در وسط آن قرار دارد، 4 ستون گچی نیز در جلوی عمارت به چشم می‌خورند. خانه‌ی علوی دارای گچبری‌های بسیار زیبا و استادانه‌ای است و پنجره‌های بزرگ و چوبیِ آن، هم نور خانه را تامین می‌کنند و هم به زیبایی آن افزوده‌اند. در سال 1379 استانداریِ وقت آذربایجان شرقی این بنا را خریداری و آن را مرمت کرد، پس از آن خانه‌ی علوی تغییر کاربری داده و به موزه‌ی زنده‌ی سفال تبدیل شد. در زیر زمین خانه، هنرمندان سفالگر، مشغول سفالگری هستند، در طبقه‌ی بالا نیز نمایشگاه دائمی آثار سفالگران معروف آذربایجانی برقرار است، در این مکان هم می‌توانید آثار سفالی زیبا را ببینید و هم آن‌ها را خریداری نمایید، سفال‌های موجود در خانه‌ی علوی سفال‌ سفید هستند که یکی از شاخصه‌های هنر سفالگری آذربایجان به شمار می‌رود.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان شمس تبریزی، روبروی ایستگاه گرو، کوچه‌ی صرافلار، کوچه‌ی شهید نوروزی، پلاک 100، خانه‌ی علوی

خانه‌ی امیر نظام گروسی (موزه‌ی قاجار)

امیر نظام گروسی، یکی از سیاستمداران دوره‌ی قاجار و از وزرای زمان ناصر الدین شاه بود، او در زمانی که پیشکار تبریز و ساکن این شهر بود، خانه‌ی بزرگ و مجللی برای خود ساخت که به خانه‌ی امیر نظام گروسی معروف شد. این خانه یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی تبریز است که در سال 1262 بنا گردیده و 1500 متر مربع مساحت دارد، زیبایی بنا و نزدیک بودن آن به مقبره الشعرای تبریز، از جمله عواملی است که باعث شده گردشگران به بازدید از خانه‌ی گروسی علاقمند باشند. معماری این بنای 2 طبقه، معماری قجری است، در جای جایِ بنا هنر معماران توانمند آذربایجانی به چشم می‌خورد، نما داری گچبری‌های بسیار زیبا می‌باشد، 16 ستون با سرستون‌های باشکوه، در ایوان جلویی عمارت وجود دارند، تالارها دارای آینه کاری‌های هنرمندانه هستند، پنجره‌های مشبک و رنگارنگ بنا جلوه‌ی خاصی به آن داده‌اند، در زیر زمین، حوضخانه‌ی وسیعی وجود دارد و سقف زیر زمین که آجر کاری شده همه و همه هنر دست هنرمندانی است که روزگاری در تبریز می‌زیسته‌اند. خانه‌ی امیر نظام گروسی در 31 تیر ماه سال 1375 به ثبت ملی رسید و امروزه از آن به عنوان موزه‌ی قاجار نام برده می‌شود، در 2 طبقه‌ی این موزه 13 تالار وجود دارد که گردشگران را به خوبی با فرهنگ، مردم و بزرگان دوره‌ی قاجار آشنا می‌کند: در زیر زمین، تالارهای سنگ، اسلحه، رجال و فرامین، معماری و شهر سازی، قفل و فانوس و در طبقه‌ی اول، تالارهای سکه، بافته، چینی، آبگینه، فلزات، موسیقی و خاتم.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان ششگلان، کوچه‌ی فرمانفرمایان، جنب بیمارستان کودکان، پشت مدرسه‌ی شیخ عطار، خانه‌ی امیر نظام گروسی

خانه‌ی لاله‌ای (دفتر پژوهش‌های استاد ذکا)

خانه‌ی لاله‌ای یکی دیگر از خانه‌های تاریخی زیبای تبریز است، این خانه در دوران پهلوی و به دستور آقای فتح الله اوف ساخته شد. در سال 1350 حاج حسین لاله‌ای این خانه را خریداری کرد و تا مدت‌ها با خانواده‌اش در آن زندگی می‌کردند، تا اینکه این خانه در سال‌های ابتدایی دهه‌ی 70 به وسیله‌ی میراث فرهنگی تبریز خریداری شد. خانه‌ی لاله‌ای حدود 900 متر مربع مساحت و 2 طبقه دارد، در حیاط خانه حوضی مستطیل شکل در وسط و باغچه‌هایی پر از گل در اطراف قرار دارد، این باغچه‌ها معمولا با لاله‌های رنگارنگ پر می‌شوند. نمای خانه تعداد زیادی پنجره‌ی چوبی زیبا دارد که نور داخل خانه را تامین می‌کنند، ساختمان 2 ایوان دارد که دارای ستون‌ها و سرستون‌های گچی زیبا هستند. در طبقه‌ی همکف عمارت یک سالن بزرگ در وسط و 2 اتاق در اطرافش قرار دارد، در طبقه‌ی بالایی نیز سالنی بزرگ با چند اتاق قرار گرفته است. خانه‌ی لاله‌ای در 20 آذر ماه سال 1379 به ثبت ملی رسید و مدتی پس از آن به عنوان دفتر پژوهش‌های تاریخی استاد یحیی ذکا انتخاب شد تا آثار، کتب و پژوهش‌های استاد در آن نگهداری شود. استاد ذکا از بنیانگذاران موزه در ایران، یکی از پژوهشگران مهم در زمینه‌ی تاریخ، باستان شناسی و... و مولف کتب مختلفی همچون تاریخ لباس، تاریخ باستان و تاریخ قاجار می‌باشد.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان ارتش جنوبی، کوچه‌ی صدر، خانه‌ی لاله‌ای

خانه‌ی بهنام

خانه‌ی بهنام، خانه‌ی تاریخی دیگری در دل تبریز است که نسبت به قدمتش بسیار سالم مانده، این خانه در اواخر دوره‌ی زندیه برای خانواده‌ای که به حکومت وابسته بودند ساخته شد. با سقوط زندیه و روی کار آمدن قاجار، خانه‌ی بهنام به خاندان بهنام که از نزدیکان قاجارها بودند، رسید و در زمان ناصر الدین شاه مرمت و زیباسازی شد. خانه‌ی بهنام دارای معماری بسیار زیبایی است، این خانه 1900 متر مربع مساحت، 840 متر مربع زیر بنا و 2 طبقه دارد و از 2 قسمتِ عمارت قشلاقی (عمارت بزرگ‌تر) و عمارت ییلاقی (عمارت کوچکتر) تشکیل شده است. این خانه 2 قسمتِ اندرونی و بیرونی دارد، حیاط بیرونی نسبتا بزرگ است، در وسط آن حوض بزرگی قرار دارد و باغچه‌هایی که همیشه پر از گل هستند در آن دیده می‌شود. در طبقه‌ی اول یک تالار زیبا با 7 پنجره وجود دارد (بخاطر وجود این 7 پنجره این تالار را 7 دری نیز می‌نامند)، در اطراف تالار چند اتاق کوچک و بزرگ قرار دارد که گوشواره نامیده می‌شوند، دیوارهای این قسمت از خانه دارای نقاشی‌های دیواری چشم نواز هستند که کار استادان هنرمند تبریزی می‌باشند. زیر زمین خانه به حوضخانه معروف است، در وسط حوضخانه حوض بسیار زیبایی قرار داده شده و دیوارها و سقف، آجر کاری بسیار زیبایی دارد، اینها باعث شده این قسمتِ خانه در تابستان خنک باشد. در گذشته بخش‌های دیگری مانند اصطبل، سرویس بهداشتی و مطبخ نیز در قسمتی از ساختمان بوده که امروزه تخریب شده است. در 23 فروردین ماه سال 1376 خانه‌ی بهنام به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد، مدتی بعد این بنا به دانشگاه هنر اسلامی تبریز واگذار شد و امروزه قسمت اداری این دانشگاه در محل خانه‌ی بهنام به کار مشغول هستند.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، میدان ساعت، محله‌ی مقصودیه، خانه‌ی بهنام

خانه‌ی سلماسی (موزه‌ی سنجش)

خانه‌ی سلماسی یکی دیگر از خانه‌های تاریخی تبریز است، این خانه در دوران قاجار و حدود 160 سال پیش برای خاندان حیدر زاده ساخته شده و تا چند سال قبل متعلق به خاندان سلماسی بود که توسعه و زیبا سازی آن را انجام دادند. این خانه دارای 2 طبقه است، حیاط دارای حوضی بلند در وسط و باغچه‌هایی در اطراف است، در طبقه‌ی اول تالار بزرگ با پنجره‌های اُرُسی رنگی و چند اتاق در اطراف آن وجود دارد. زیر زمین خانه در قسمت زیر تالار، حوضخانه است و برای فرار از گرمای تابستان از آن استفاده می‌شده، سایر بخش‌های زیر زمین نیز مربوط به مطبخ، انباری و آب انبار بوده است. ایوان‌های خانه دارای ستون و سرستون‌هایی با گچبری‌های فوق العاده زیبا می‌باشند، دیوارهای طبقه‌ی همکف خشتی و دیوارها و سقف زیر زمین آجری هستند. خانه‌ی سلماسی در 15 اردیبهشت ماه سال 1376 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و امروزه از آن به عنوان موزه‌ی سنجش استفاده می‌شود، در این موزه انواع و اقسام وسایل اندازه گیری و معیارهای سنجشِ دوره‌های مختلف برای بازدید عموم قرار داده شده است.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، میدان ساعت، خیابان امام خمینی، خیابان مقصودیه، خانه‌ی سلماسی

خانه‌ی شربت اوغلی (خانه‌ی هنرمندان تبریز)

یکی دیگر از خانه‌های تاریخی تبریز، خانه‌ی شربت اوغلی است، این خانه در دوره‌ی دوم قاجار ساخته شده و در زمان پهلوی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. خانه‌ی شربت اوغلی 1500 متر مربع مساحت و 3 طبقه دارد، یک زیر زمین و 2 طبقه روی آن، در وسط زیر زمین حوض زیبایی وجود دارد، از زیر زمین به عنوان حوضخانه و مکانی برای گذراندن روزهای گرم استفاده می‌شده است. در طبقه‌ی اول چندین اتاق وجود دارد که بهم راه دارند، در مرکز طبقه‌ی دوم تالار بزرگی واقع است، در اطراف این تالار چند اتاق دیده می‌شود. حیاط خانه‌ی شربت اوغلی یک حوض بلند 4 گوش در وسط و تعدادی باغچه در اطرافش دارد، ضمن اینکه حیاط دیگری در پشت ساختمان برای اندرونی و تامین نور اتاق‌های پشتی در نظر گرفته شده است. خانه‌ی شربت اوغلی در 6 اسفند ماه سال 1379 به فهرست آثار ملی ایران پیوست و امروزه از آن به عنوان فرهنگسرا، خانه‌ی هنرمندانِ تبریز و نمایشگاه عکس و نقاشی استفاده می‌شود.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، محله‌ی سرخاب، روبروی پارک مقبره الشعرا، کوچه‌ی 8 متری فرهنگسرا، خانه‌ی شربت اوغلی

خانه‌ی گنجه‌ای زاده

خانه‌ی گنجه‌ای زاده از خانه‌های تاریخی تبریز در محله‌ی قدیمی مقصودیه می‌باشد، ساخت این خانه در اواسط دوره‌ی قاجار ‌آغاز شده و مرمت و توسعه‌اش تا اوایل پهلوی ادامه داشته است. خانه‌ی گنجه‌ای با حدود 4000 متر مربع مساحت، یکی از بزرگ‌ترین خانه‌های تاریخی تبریز است، این خانه متعلق به رضا گنجه‌ای زاده روزنامه نگار و نماینده‌ی مجلس آن زمان بوده است. معماری خانه با سایر خانه‌های تاریخی تبریز تفاوت دارد، برعکس آن خانه‌ها که تماما به سبک معماری قجری ساخته شده‌اند، این خانه دارای معماری نئو کلاسیک است، این موضوع را می‌توان از پنجره‌های 4 گوش چوبی بدون رنگ و ایوان‌های ساده‌ی آن دریافت. خانه‌ی گنجه‌ای از 2 قسمت تشکیل شده، ساختمان شرقی که در زمان قاجار ساخته شده و تا حدودی به معماری قجری نزدیک است، این بنا 3 طبقه دارد و در زیر زمینش حوضحانه واقع شده است. قسمت غربی بنا متعلق به عصر پهلوی است، این عمارت نیز 3 طبقه است و معماری آن کاملا مدرن می‌باشد، اتاق‌های پشت سرهم، ایوان‌های یکدست و ساده، پنجره‌های 4 گوش بدون رنگ و... از ویژگی‌های این ساختمان هستند. خانه‌ی گنجه‌ای زاده در 23 فروردین ماه سال 1376 ثبت ملی شد و امروزه در اختیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز می‌باشد.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، محله‌ی مقصودیه، روبروی دانشکده‌ی معماری، خانه‌ی گنجه‌ای زاده

در این مقاله شما را با تعدادی از خانه‌های قدیمی شهر تبریز آشنا کردیم، ‌این خانه‌ها بسیار زیبا هستند و حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند. اگر به تبریز سفر کردید حتما بازدید از این خانه‌ها را در برنامه‌ی سفرتان بگنجانید و سری به آن‌ها بزنید، برای سفر به تبریز می‌توانید وارد قسمت تبریز در سایت ما شوید.