آتشکده‌های ایران | 10 آتشکده زرتشتیان از شمال تا جنوب ایران

آتشکده‌ها از جمله آثار تاریخی ایران هستند که از دوران زرتشتیان به یادگار مانده‌اند. زرتشتیان در عهد باستان عبادتگاه‌های بسیاری برای خود ساختند، اما تعداد زیادی از آن‌ها پس از ورود عرب‌ها به ایران ویران شد و تنها چند آتشکده باقی‌ ماند. اغلب آتشکده‌هایی که در حال حاضر وجود دارند، مربوط به دوران ساسانیان هستند. ساسانیان جایگاه آتش را به شکل چهار طاق و با یک گنبد بر روی آن می‌ساختند و درون آن یک آتش‌دان قرار می‌دادند. در این مقاله 10 آتشکده زرتشتیان از شمال تا جنوب ایران را معرفی می‌کنیم و اطلاعاتی در مورد هریک از آن‌ها در اختیارتان قرار می‎دهیم. با ما همراه باشید تا با معروف‌ترین آتشکده‌های ایران آشنا شوید.  

آتشکده آذرگشنسب

آذرگشنسب یا آذرگشسب، یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین آتشکده‌های ایران است. این آتشکده در استان آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب و در روستایی با نام تخت سلیمان قرار دارد. از این رو، با نام آتشکده تخت سلیمان نیز شناخته می‌شود. آتشکده آذرگشنسب بیش از 3000 سال قدمت دارد و نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

آذرگشنسب از سه کلمه اوستایی " اسپ" به معنای اسب، "آذر" به معنای آتش و "گشن" به معنای نر تشکیل شده است. افسانه‌هایی در مورد ساخت و نام‌گذاری این آتشکده وجود دارد. بر اساس یکی از این افسانه‌ها،  کی‌خسرو، یکی از قدرتمند‌ترین پادشاهان ساسانی، در هنگام گشودن بهمن‌دژ با تاریکی اهریمنی مواجه شد. در آن زمان آتشی بر یال اسب کی‌خسرو فرود آمد و جهان را روشن نمود. کی‌خسرو پس از گشودن دژ، یک آتشکده در آن مکان برپا کرد و نام آن را  " آتش اسب نر" یا همان آذرگشنسب نامید. آذرگشنسب در بین پادشاهان ساسانی احترام ویژه‌ای داشت و یکی از مقدس‌ترین آتشکده‌های ایران بود.  

آتشکده آذرفرنبغ

آتشکده آذرفرنبغ، که با عنوان آتشکده کاریان نیز شناخته می‌شود، یکی از 3  آتشکده‌ بزرگ ایران در عهد ساسانیان بوده است. این آتشکده در استان فارس، شهرستان لارستان و در روستایی با نام کاریان قرار دارد. آتشکده آذرفرنبغ مختص موبدان بوده و تولیت آن را نیز جد اردشیر بابکان بر عهده داشته است. در واقع، هیچ کس به جز موبدان و پادشاهان حق دیدن آتش مقدس آذرفرنبغ را نداشتند و زائران تنها می‌توانستند به دور آتشگاه طواف کنند. این آتشکده در مرکز حکومتی عشایر کاریان ساخته شده بود و اطراف آن پر از بناها و قصرهای مختلف بود.

آذرفرنبغ از دو  لغت " آذر" به معنای آتش و " فرنبغ" به معنای  شکوه ایزدی تشکیل شده است. این آتشکده بنایی ذوزنقه‌ای شکل دارد و روی یک سکو با ارتفاع 5 متر ساخته شده است.  بر اساس آن‌چه در تاریخ آمده است، آتشکده آذرفرنبغ یکی از بزرگ‌ترین زیارتگاه‌های مردم فلات ایران بود. زائران برای حل مشکلات خود به این آتشکده مراجعه می‌کردند و با نذر طلا، نقره و اشیای گران‌بها، چاره کار خود را از آتش مطالبه می‌نمودند. پس از رسیدن به خواسته خود نیز با قربانی گاو، گوسفند و بز مراتب تشکر خود را به جای می‌آوردند.

آتشکده آذربرزین مهر

آذربرزین مهر، به معنای آتش مهر بالنده، یکی از 3 آتشکده مقدس زرتشتیان است. این آتشکده در استان خراسان رضوی،۴۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان سبزوار و در نزدیکی روستایی با نام فشتنق قرار دارد. آتش این آتشکده نیز مانند دو آتشکده آذرگشنسب و آذرفرنبغ، از گونه آتش بهرام می‌باشد. بهرام یا وهرام، بالاترین آتش زرتشت است. این آتش از ابتدای آفرینش وجود داشته و با نیروهای اهریمنی مبارزه می‌کرد. آتش بهرام نگهبان همه آتش‌هاست.

آتشکده آذربرزین مهر بر روی کوه ریوند، منطقه‌ای میان نیشابور و سبزوار، ساخته شده و نام آن در قدیمی‌ترین کتاب‎های ایرانی دیده می‎شود. البته در حال حاضر هیچ بنایی از این آتشکده یافت نشده است. به نظر می‌رسد، آذربرزین مهر، که یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های ایران بوده است، در زمان ورود اعراب به ایران از بین رفته باشد.

آتشکده آدریان

آتشکده آدریان یکی از آتشکده‌های فعال ایران است. این آتشکده در تهران، خیابان جمهوری قرار دارد و قدمت آن به حدود 100 سال پیش می‌رسد. بنا به روایتی، ساخت آتشکده آدریان تهران در سال 1293 آغاز شده و در سال 1296 به اتمام رسیده است. ساخت این آتشکده را فردی با نام کی‌خسرو شاهرخ بر عهده داشته است.

آتشکده آدریان در زمینی به مساحت حدود 1300 متر مربع احداث شده است. این آتشکده دارای یک حیاط می‌باشد و بنای آتشکده در میان این حیاط قرار دارد. حیاط آتشکده بسیار سرسبز ‎است و در میان آن یک حوض بیضی‌شکل وجود دارد. بنای اصلی آتشکده حدود 204 متر مربع مساحت دارد. در ورودی آتشکده یک درب چوبی طراحی شده و در بالای آن نیز یک کتیبه از سنگ مرمر دیده می‌شود.

آتشکده بهرام

بهرام از دیگر آتشکده‌های فعال ایران است. این آتشکده در شهر یزد، بلوار شهید منتظر قائم، خیابان آیت‌الله کاشانی قرار دارد و محل نیایش زرتشتیان یزدی می‌باشد. بنای آتشکده بهرام یزد در سال 1313 و در دوران پهلوی اول ساخته شده، اما آتش موجود در آن از زمان ساسانیان به جای مانده است. گفته می‎شود این آتشتش بیش از 1500 سال روشن مانده است.  

آتشکده بهرام یزد در زمینی به مساحت 6800 متر مربع احداث شده است. این آتشکده‌ نیز مانند دیگر نیایشگاه‌های زرتشتیان معماری بسیار ساده‌ای دارد و بدون زرق و برق می‎باشد. بنای آتشکده تا حدی از معماری مناطق کویری ایران الهام گرفته و با ارتفاع کمی از سطح زمین ساخته شده است. نگاره‌ فروهر و سرستون‌های سنگی از جمله جذاب‌ترین بخش‌های معماری این آتشکده هستند که به دست استادکاران و هنرمندان اصفهانی طراحی شده‌اند. دیواره داخلی ساختمان نیز با اشکالی از زرتشت و جملاتی از اوستا تزئین شده است.

آتشکده اصفهان

آتشکده اصفهان، که با نام آتشگاه اصفهان نیز شناخته می‌شود، یکی از جاذبه‌های شهر تاریخی اصفهان است. آتشکده اصفهان با نام اصلی دژ مهربین، یکی از 7 آتشکده مهم دوران ساسانیان بوده است. دژ مهربین در حال حاضر در هشت کیلومتری غرب اصفهان، بزرگ‌راه اصفهان-نجف ‌آباد، بخش ماربین واقع شده است. از این رو به آن دژ ماربین نیز گفته می‎شود.

بر اساس آن‌چه در تاریخ آمده است، دژ مهربین در قرن ششم پیش از میلاد ساخته شد. در قرن سوم میلادی این دژ به نیایشگاه زرتشتیان تبدیل شد و آتش جاودان در آن روشن گردید. در حال حاضر از دژ ماربین تنها یک بنای مخروبه استوانه‌ای شکل با 8 پنجره بر روی آن، باقی مانده است. این بنا در ارتفاع 100 متری کوه آتشگاه قرار دارد و چشم‌اندازی بسیار زیبا از شهر اصفهان و طبیعت سرسبز اطراف آن را به نمایش می‌گذارد. 

آتشکده ری

آتشکده ری، که به آن تپه میل نیز گفته می‌شود،  یکی دیگر از آتشکده‌های ایران است. این آتشکده در زمان اشکانیان و برای نیایش خدایان اهورا مزدا، مهر و اناهید بنا شد. در آن زمان شهر ری اقامت‌گاه تابستانه پادشاهان اشکانی بود. بر اساس آثار تاریخی به جای مانده، به نظر می‌رسد آتشکده ری در فاصله بین قرن اول پیش از میلاد تا قرن اول پس از میلاد ساخته شده باشد.

 آتشکده ری در 12 کیلومتری جنوب شرقی شهر ری و در روستایی با نام چالطرخان قرار دارد.  این آتشکده از جنس سنگ، ساروج، خشت و گل بوده و بر روی یک تپه ساخته شده است.  بنای آتشکده در ابتدا 20 در 25 متر بوده و اتاق‌ها و راهروهای متعددی داشته است، اما بخش عمده‌ای از ساختمان از بین رفته و امروزه تنها دو دیوار بلند با قوس‌های هلالی از آن باقی مانده است. گچ‌بری‌های بسیار زیبایی از طرح گل و حیوانات در حاشیه این دیواره‌ها دیده می‌شود.

آتشکده کوسان

کوسان از دیگر آتشکده‌های ایران است که از دوران ساسانیان بر جای مانده است. این آتشکده در استان مازندران، شهرستان بهشهر و در روستایی با نام کوهستان قرار دارد. بر اساس اطلاعات تاریخی به دست آمده، این بنا پس از ورود اسلام به ایران و در زمان کیوس فرزند بزرگ قباد، برادر انوشیروان ساسانی، ساخته شده است.

آتشکده کوسان بنایی جذاب و دیدنی دارد. این بنا به صورت مربعی شکل در ابعاد 5.8 در 5.8 متر و با مصالحی چون سنگ و ساروج ساخته شده است. دیوارهای آتشکده با اشکال هندسی منظم تزئین و در قسمت بالای آن نیز یک گنبد دیده می‌شود. نام آتشکده کوسان در 25 اسفند 1380 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. 

آتشکده اردشیر بابکان

آتشکده اردشیر بابکان، که با عنوان آتشکده فیروزآباد نیز شناخته می‌شود، یکی از معروف‌ترین آتشکده‌های ایران است که در استان فارس قرار دارد. این آتشکده از دوران ساسانیان به جای مانده و دارای معماری جذاب و منحصربفردی می‌باشد. آتشکده اردشیر عنوان بزرگ‌ترین آتشکده استان فارس را به خود اختصاص داده و نام آن نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

بنای آتشکده اردشیر حدود ۱۰۴ در ۵۵ متر زیربنا دارد و شامل 3 بخش می‌باشد. برای ساخت این بنا از گچ و کاشی استفاده شده و سنگ‌تراشی‌ها و گچ‌بری‎های چشم‌نوازی دارد. برخی از تاریخ‌شناسان معتقدند اردشیر بابکان، بنیان گذار سلسله ساسانی، در این آتشکده اقامت داشته و دارای تخت نیز بوده است. از این رو، از آتشکده فیروزآباد با نام کاخ فیروزآباد یاد می‎کنند. کاخ فیروزآباد محل مراسم‌های مهم سلسله ساسانی بوده و تاج‌گذاری یزدگرد سوم، نوه خسرو پرویز نیز در این مکان انجام شده است.

آتشکده کرکویه

آتشکده کرکویه یا کرکوشاه، یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های ایران است که از دوران ساسانی بر جای مانده است. این آتشکده در استان سیستان و بلوچستان­، شهرستان هیرمند قرار دارد. گفته می‌شود، فردوسی، شاعر بزرگ ایرانی، مدتی را در این آتشکده اقامت داشت و در مورد ایران و سیستان تحقیق می‌کرد.  

بنای آتشکده کرکویه را به قرن هفتم هجری و زمان کی‌خسرو نسبت می‌دهند. در آن زمان، آتشکده کرکویه دو قبه بزرگ داشت که بر روی هریک از آن‌ها یک شاخ بزرگ مانند شاخ گاو ساخته شده بود. آتشگاه در زیر این دو قبه قرار داشت. در حال حاضر تنها خرابه‌هایی از این آتشکده برجای مانده است که جزو آثار باستانی استان محسوب می‎شود.

در این مقاله 10 مورد از مهم‌ترین و معروف‌ترین آتشکده‌های ایران را معرفی کردیم و اطلاعاتی در مورد هریک از آن‌ها در اختیارتان قرار دادیم. اغلب آتشکده‌هایی که نام بردیم، در زمان ساسانیان ساخته شده‌اند. پادشاهان ساسانی در دوران حکومت خود صدها آتشکده در ایران ساختند، اما بسیاری از آن‌ها در زمان ورود اعراب به ایران تخریب شدند. در حال حاضر نیز تنها چند آتشکده فعال در ایران وجود دارد و از مابقی آن‌ها تنها خرابه‌ای بر جای مانده است. اگر به تاریخ و معماری ایران باستان علاقه‌مندید، بازدید از این بناهای تاریخی را در برنامه سفر خود بگنجانید و مروری بر تاریخ گذشته ایرانیان داشته باشید. در صورت تمایل می‌توانید با تورهای گردشگری همراه شوید و یک سفر گروهی جذاب را تجربه کنید. برای آگاهی از شرایط و زمان برگزاری تورهای داخلی ایران، دیگر صفحات سایت را مورد مطالعه قرار دهید یا با شماره 75097700- 021 تماس بگیرید و با کارشناسان کایت در مورد تور مورد نظر خود مشورت نمایید.